Amanita muscaria i inne grzyby
Sezon grzybowy rozpoczął się na dobre. W lasach grzybiarze zbierają już piękne okazy. przestrzegamy jednak, aby być bardzo uważnym. Nieznajomość grzybów może zakończyć się tragicznie. Niektóre grzyby kapeluszowe, mimo pięknego wyglądu, są trujące. Zawierają toksyczne substancje w ilościach szkodliwych dla ludzi. Zanim wybierzemy się na grzybobranie, zapoznajmy się z opisem najbardziej trujących grzybów, które są podobne do tych jadalnych. Uwaga! Łatwo je pomylić!
Grzyby od wieków stanowiły element diety człowieka. Na przestrzeni ostatnich lat grzyby z pokarmu uważanego za niebezpieczny i przeznaczony dla niezamożnych zostały docenione pod względem smakowym, odżywczym i zdrowotnym. Wartość odżywcza grzybów jest związana z występującymi w nich błonnikiem, białkiem, witaminami B1, B2, B12, C, D, E i składnikami mineralnymi. Zawierają też wielonasycone kwasy tłuszczowe, które przyczyniają się do redukcji poziomu cholesterolu. Grzyby są pokarmem niskokalorycznym. Dzięki polisacharydom wykazują działanie immunomodulujące, przeciwnowotworowe, neuroprotekcyjne, hipolipemizujące i antyoksydacyjne. Natomiast fenolom- przeciwalergiczne, przeciwmiażdżycowe, przeciwzakrzepowe, przeciwbakteryjne i naczyniorozszerzające.
Wyróżniono cztery grupy zatruć ze względu na patomechanizm działania toksyn zawartych w grzybach:
- cytotropowe( powodują głownie uszkodzenia narządów miąższowych),
- neurotropowe ( powodują zaburzenia psychoneurologiczne),
- gastryczne ( skutkują ostrym nieżytem żołądkowo- jelitowym),
- nieswoiste ( po spożyciu grzybów jadalnych).
Inny podział zatruć ze względu na zawarte w grzybach substancje toksyczne to: faloidynowy, atropinowy, muskarynowy i zespół ostrego nieżytu żołądkowo- jelitowego.
Zatrucia cytotropowe mogą być spowodowane spożyciem muchomora sromotnikowego i jego odmiany ( wiosennego i jadowitego) oraz pieprznicę kasztanowatą i zasłoniaka rudego. Przyczyną zatruć muchomorem sromotnikowym jest mylenie go z gołąbkami zielonymi i gąską żółtą. Natomiast muchomor jadowity i wiosenny z pieczarkami polnymi. Toksyny zawarte w wyżej wymienionych grzybach są odporne na gotowanie. Zatrucia cytotropowe cechują się wysoką śmiertelnością, a pierwsze objawy występują późno ( od 6 do 48 godzin po spożyciu) są to nudności, kolkowe bóle brzucha, wymioty, wodnista biegunka. W przypadku niezastosowania leczenia po 3-4 dniach dochodzi do ostrego zaniku wątroby, żółtaczki ze skazą krwotoczną, śpiączką, drgawkami, porażeniem oddechu oraz ostra niewydolność nerek. Jeśli nie zostanie udzielona pomoc po 5-7 dniach następuje zgon.
Zatrucia neurotropowe spowodowane m. in. przez krowiaka podwinietego, strzępiaka ceglastego, muchomora czerwonego i plamistego, lejkówkę odbieloną. Po okresie utajenia (ok. 1-2 godziny) występują objawy podobne do zatrucia atropiną tj. zawroty głowy, rozszerzenie źrenic, oszołomienie, omamy wzrokowe i słuchowe, drżenia mięśniowe, czasem śpiączka.
W literaturze można znaleźć wiele wzmianek o spożywaniu muchomorów czerwonych lub wykorzystywaniu wywaru z tych grzybów jako element różnego rodzaju obrzędów religijnych, rytuałów szamańskich, zabiegów terapeutycznych czy też w trakcie spotkań towarzyskich. Najprawdopodobniej najstarsze dowody wskazujące na użycie tych grzybów pochodzą z pieśni hinduskiego plemienia Arjan (sprzed 3000 tysięcy lat), a także buddyjskie mity oraz rysunki wewnątrz rzymskich katakumb.
Zatrucia gastryczne mogą być wywołane przez ponad 80 gatunków grzybów spotykanych w Polsce. Najczęstsze grzyby wywołujące nieżyt żołądkowo- jelitowy to m. in. czubajka grzbietowa i kolista, gąska rózgowata i siarkowa, gołąbek kruchy i wymiotny, mleczaj polowy i wełnianka, pieczarka żółtawa oraz borowik szatański. Po 3-5 godzinach od spożycia występują nudności, wymioty, bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, wzmożone pragnienie, biegunka. Mogą wystąpić też objawy muskarynowe takie jak ślinotok, łzawienie i pocenie się. Tego typu objawy prowadzą do zaburzeń gospodarki wodno- jelitowej, obniżenia ciśnienia tętniczego, bolesnych kurczów łydek, przyspieszenia czynności serca, niewydolności nerek. Są szczególnie niebezpieczne dla osób starszych i dzieci.
Zatrucia nieswoiste występują po spożyciu na surowo, bez obróbki termicznej borowika ponurego, opieńki miodowej, lejkówki mglistej, gąski w skutek działania substancji drażniących błonę śluzową przewodu pokarmowego. Zatrucia grzybami jadanymi może dojść również w skutek niewłaściwego ich przechowywania.
Niestety nadal często niektórzy grzybiarze stosują błędne kryteria rozpoznawania grzybów jadalnych na podstawie ich gorzkiego smaku, zaczerwienienia miąższu grzyba, zaczerwienienia srebrnej łyżeczki. Niektórzy nadal omylnie twierdzą, że łatwo obierający się kapelusz grzyba świadczy, że jest on jadalny, że następuje zabarwienie cebuli w trującej potrawie, że po posoleniu trujący grzyb ulegnie zażółceniu.
Pierwsza pomoc:
- wezwanie pomocy specjalistycznej,
- sprawdzenie przytomności,
- jeśli poszkodowany jest PRZYTOMNY: wywołanie wymiotów (najlepiej jeszcze w okresie bezobjawowym) co pozwoli na eliminację resztek potrawy z żołądka oraz pozwoli pozyskać materiału do badania mikologicznego; prowokowanie wymiotów powinno się odbywać przez podanie dużej ilości ciepłej wody do picia, do której można dodać węgiel aktywny mający właściwości absorpcyjne i wchłania toksyny znajdujące się w żołądku oraz jelitach,
- jeśli poszkodowany jest NIEPRZYTOMNY: nie wolno prowokować wymiotów ( ryzyko zachłyśnięcia), należy ocenić oddech, w razie potrzeby podjąć resuscytację krążeniowo-oddechową, jeśli poszkodowany zacznie oddychać należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej zapewniając komfort psychiczny termiczny do czasu przyjazdu zespołu medycznego.
Leczeniu specjalistycznemu powinny być poddane wszystkie osoby, które zjadły tą sama potrawę z grzybów, mimo że nie zgłaszają objawów.
st. sierż Katarzyna Bielecka
fot.: archiwum prywatne